برخلاف باور عموم، کار با چوب تنها محدود به حرفه نجاری نبوده و می‌توان از آن در کارهایی مانند منبت‌کاری، نازک‌کاری، معرق‌کاری و خراطی نیز استفاده کرد. تاریخچه دقیق کار خراطی مشخص نیست اما می‌توان گفت که انسان از هزاران سال قبل تا به امروز همواره علاقه‌مند به ساخت وسایل چوبی می‌باشد، هنر زیبایی که به کمک آن می‌توان وسایلی مانند ظروف‌چوبی، پایه‌میز، گهواره‌نوزاد، پایه‌آباژور، دسته‌مغار، شمعدان، … را ساخت. هنر خراطی در گذشته‌های دور بیشتر در مناطق جنگلی دنیا رواج داشت اما امروزه این حرفه در بیشتر کشورهای جهان از رونق خوبی برخوردار است. ماشین‌های خراطی نیز همانند سایر تکنولوژی‌های دنیا، پیشرفت بسیاری داشته‌اند که همین امر باعث می‌شود تا کار خراطی نسبت به دوره‌های قبلی بسیار آسان‌تر شود. در دوره‌های باستانی تنها از دستگاه خراطی تسمه‌ای(strap lathe) استفاده می‌شد. در واقع تا قبل از انقلاب صنعتی، خراطی، هنری بسیار سختی بود؛ زیرا کار تنها با دستگاه‌هایی ساده و دستی انجام می‌شد که به فعالیت بدنی زیادی نیاز داشتند. ما در این مقاله قصد داریم شما را با دستگاه خراطی تسمه‌ای (یا دستگاه خراطی بندی) آشنا کنیم. پس تا پایان با ما همراه بمانید.
تاریخچه دستگاه خراطی تسمه‌ای
از حدود 3500 سال قبل، دستگاه‌هایی برای برش چوب (به صورت رفت و برگشتی) وجود داشته است؛ اما هیچ‌یک از آنها به‌عنوان دستگاه خراطی شناخته نمی‌شوند. در واقع قدمت اولین دستگاه خراطی شناخته شده در دنیا به سال 1300 قبل از میلاد مسیح در مصر باستان بر می‌گردد که نام آن، دستگاه خراطی تسمه‌ای بود. متاسفانه از ابزارهای خراطی اولیه هیچ نسخه فیزیکی باقی نمانده است. ماشین خراطی تسمه‌ای ساختمان بسیار ساده‌ای داشته و طرز کار با آن چندان پیچیده نبود و کار با آن نیز کاملا به صورت دستی انجام می‌شد.
مستندات اولیه از این دستگاه‌ها در مصر و بر روی قبر یکی از پادشاهان مصری کشف شده که مربوط به قرن 13 قبل از میلاد مسیح می‌باشد. در اهرام مصر تصاویری از مردانی وجود دارد که در حال کار با دستگاه خراطی هستند. برخی از تکنیک‌های اصلی این هنر هزاران سال است که بدون تغییر باقی مانده‌اند و تنها این ابزار‌ها هستند که مدام در حال تغییر و تحول هستند که البته بیشتر این تغییرات نیز مربوط به 200 سال گذشته می‌باشد. با اینکه دستگاه‌های خراطی تسمه‌ای اولیه در مصر و روم ساخته و مورد استفاده قرار می‌گرفتند اما چینی‌ها، ایرانی‌ها و اعراب نیز دستگاه‌های تسمه‌ای مخصوص خود را داشتند.
تصویری از یک سنگ‌نوشته بر روی مقبره یکی از پادشاهان مصر باستان
در تصویر بالا نمونه‌ای بسیار ساده و اولیه از دستگاه خراطی تسمه‌ای را مشاهده می‌کنید. این دستگاه همچنین نمونه اولیه از دستگاه‌های خراطی بدون تکیه‌گاه ابزار می‌باشد. همان‌طور که در تصویر می‌بینید، قطعه چوبی بر روی دو میخ آهنی قرار دارد که با کمک یک چارچوب به موازات یکدیگر قرار می‌گیرند. ما به طور دقیق نمی‌توانیم زمان ساخت این آثار را تخمین بزنیم زیرا چوب نسبت به سنگ و فلز مقاومت چندانی نداشته و به مرور زمان از بین می‌رود و آثار چوبی تاریخی بسیار کمی نیز باقی مانده است.
تصویری از کتاب مقدس که در آن یک فرد در حال کار با دستگاه خراطی باستانی می‌باشد
طرز کار با دستگاه خراطی تسمه‌ای
برای کار با دستگاه خراطی تسمه‌ای، همان‌طور که از نام آن پیداست، به یک تسمه و یا بند نیاز داریم. همان‌طور که می‌دانید، کار خراطی در دوران باستان کار بسیار دشواری بود. کار با دستگاه خراطی تسمه‌ای، نیازمند دو نفر بود و علت آن این است که یک نفر به تنهایی نمی‌توانسته همزمان هم تسمه را بکشد و هم وسیله چوبی مورد نظرش را شکل بدهد.
معمولاً در هنگام کار با این دستگاه، خراط به‌عنوان نفر اصلی، کار شکل‌دادن به چوب را انجام می‌داده و شاگردش نیز وظیفه کشیدن همزمان تسمه‌ها و برش چوب را برعهده داشت. دستگاه‌های سنتی خراطی فاقد هر‌گونه موتور محرکی بود و نیروی لازم برای چرخش قطعه کار کاملا به صورت دستی به آن داده می‌شد.
در واقع شاگرد با عقب‌جلو کردن تسمه، در قطعه چوبی چرخش ایجاد می‌کرد و خراط نیز آن را به دلخواه خود شکل می‌داد. از بررسی سنگ نگاره‌های دوران باستان مشخص شده است که در برخی از مناطق دنیا، فرد کمکی یا همان شاگرد، برای نگه‌داشتن ابزارهای خراطی از پاهای برهنه خود استفاده می‌کرد. جنس این تسمه‌ها از چرم طبیعی بود و قطعا مقاومت خوبی در برابر کشیده شدن و یا پارگی داشتند.
برای اینکه دستگاه در هنگام عقب‌جلو کردن تسمه‌ها تکان نخورد، آن را به دو پایه چوبی می‌بستند و برای اینکه مطمئن شوند که پایههای چوبی به سادگی از جای خود در نمی‌آیند، آنها را محکم داخل زمین می کردند. بعضی از مدل‌های دستگاه خراطی تسمه‌ای کوتاه‌تر و برخی نیز بلندتر بودند و جنس چوبی که این دستگاه‌ها را با آن می‌ساختند نیز با یکدیگر تفاوت داشت.
در واقع شاگرد با عقب جلو کردن تسمه، در قطعه چوبی چرخش ایجاد می‌کرد و خراط نیز آن را به دلخواه خود شکل می‌داد. از بررسی سنگ نگاره‌های دوران باستان مشخص شده است که در برخی از مناطق دنیا، فرد کمکی یا همان شاگرد، برای نگه داشتن ابزارهای خراطی از پاهای برهنه خود استفاده می کرد. جنس این تسمه‌ها از چرم طبیعی بوده و قطعا مقاومت خوبی در برابر کشیده شدن و یا پارگی داشتند.
برای اینکه دستگاه در هنگام عقب جلو کردن تسمه‌ها تکان نخورد، آن را به دو پایه چوبی می‌بستند و برای اینکه مطمئن شوند که پایههای چوبی به سادگی از جای خود در نمی‌آیند، آنها را محکم داخل زمین می‌کردند. بعضی از مدل‌های دستگاه خراطی تسمه‌ای کوتاه‌تر و برخی نیز بلندتر بودند و جنس چوبی که این دستگاه‌ها را با آن می‌ساختند نیز با یکدیگر تفاوت داشت.
همان‌طور که در تصویر بالا می‌بینید، خراط هندی همراه با شاگردش بر روی زمین نشسته و در حال خراطی هستند. آنها همچنین از یک چوب در وسط دستگاه به‌عنوان تکیه‌گاه ابزار استفاده می‌کردند.
معایب دستگاه خراطی تسمه‌ای
مهم‌ترین مشکل دستگاه خراطی تسمه‌ای نیازمندی آن به حداقل دو نفر نیروی کار بود. از طرف دیگر، در صورت کشیده شدن تسمه‌ها، امکان جا‌به‌جایی در قطعه کار وجود داشت و همین مسئله کار را برای خراط مشکل می‌کرد.
خراط برای محکم نگه‌داشتن مدل‌های ساده‌تر و قدیمی‌تر دستگاه خراطی تسمه‌ای باید پایههای آن را داخل زمین می‌کرد؛ بنابراین، امکان ساخت آن در فضای خانه مشکل و کار با آن تنها در فضای باز امکان‌پذیر بود. به‌مرور زمان مدل‌های پیشرفته‌تری از این دستگاه ساخته شد که بر روی یک پایه قرار می‌گرفتند و کار با آنها کمی ساده‌تر بود.
دستگاه‌های خراطی تسمه‌ای که در کشور ژاپن استفاده می‌شد، نسبت به دستگاه‌های تسمه‌ای هندی پیشرفته‌تر و کار با آنها نیز راحت‌تر بود. استفاده از این دستگاه‌ها تا قبل از اختراع موتورهای الکتریکی، در ژاپن رونق داشت.
سخن‌پایانی
ما در این مقاله به بررسی تاریخچه دستگاه خراطی تسمه‌ای، معایب و نحوه کار با آن پرداختیم. دستگاه خراطی از قرن‌ها پیش تاکنون بارها دچار تغییر و تحول شده است. امروزه کار کردن با دستگاه‌های خراطی به سختی گذشته نبوده و از دستگاه‌های ساده رومیزی و ایستاده گرفته تا ماشین‌های پیشرفته خراطی که با بهره‌گیری از مکانیسم سی‌ان‌سی و کنترل کامپیوتری کار می‌کنند، همگی باعث افزایش دقت، قدرت و تولید بیشتر و سریع‌تر شده‌اند.
