دستگاه خراطی با هدف تراشیدن و شکل‌دهی به چوب ایجاد شده است. از دستگاه خراطی می‌توان برای انجام کارهایی مانند برش‌کاری، سنباده‌زدن، سوراخ‌کردن، روکش‌کردن، چرخاندن و شکل‌دادن قطعات چوبی استفاده کرد.
برای کسب مهارت و حرفه‌ای شدن در کار خراطی و خلق آثار زیبای چوبی، ابتدا باید با نحوه کار با دستگاه خراطی و اجزای آن آشنا شوید. ما در این مقاله قصد داریم که به طور خلاصه به معرفی دستگاه خراطی و اجزای آن بپردازیم و همچنین توضیحاتی را در مورد نحوه کار با این دستگاه ارائه دهیم.
انواع دستگاه خراطی
معمولاً دستگاه‌های خراطی در دو نوع ایستاده و رومیزی ساخته می‌شوند. به مدل رومیزی آن، دستگاه خراطی مینیاتوری نیز گفته می‌شود. برای ساخت آثار و قطعات چوبی بزرگ، معمولاً از نوع ایستاده استفاده می‌شود و نوع رومیزی دستگاه خراطی نیز مناسب قطعات کوچک‌تر و ظریف‌تر می‌باشد. در زیر تصاویر هر یک از آنها را مشاهده می‌کنید.
اجزای دستگاه خراطی
دستگاه خراطی در کل از چهار قسمت اصلی تشکیل می‌شود:
– فک‌ثابت
– بدنه
– فک‌متحرک
– تکیه‌گاه ابزار
هریک از این اجزا کارکرد و وظایف متفاوتی دارند و در ادامه مقاله وظایف آنها را مورد بررسی می‌دهیم.
فک‌ثابت (Headstock)
فک‌ثابت یا هد‌استاک یکی از اجزای مهم دستگاه خراطی می‌باشد که در سمت چپ آن قرار دارد. فک‌ثابت همان‌طور که از نام آن پیداست، بر روی ریل (Bed way) ثابت می‌شود. موتور و شفت دستگاه در قسمت فک‌ثابت قرار دارند. فک‌ثابت نیروی چرخشی لازم را به قسمت‌های سه‌نظام، چهارنظام و یا نیش منتقل می‌کند. سه‌نظام و چهارنظام، قسمت‌هایی از دستگاه خراطی هستند که می‌توان انواع قطعات چوبی را بر روی آنها سوار کرد و سپس عملیات کاسه‌تراشی را بر روی آنها انجام داد.
بدنه‌اصلی (Lathe bed)
بدنه دستگاه یکی دیگر از قطعات اصلی دستگاه خراطی است که ریل بر روی آن قرار می‌گیرد. فک‌متحرک و تکیه‌گاه مغار نیز بر روی ریل جابه‌جا می‌شوند. در سمت چپ ریل نیز فک‌ثابت و موتور دستگاه خراطی قرار دارد. کیفیت ریل و بدنه دستگاه یکی از نکات مهمی است که حتماً باید در هنگام خرید و استفاده از دستگاه خراطی به آن توجه کنید. ریل باید کاملاً صاف و محکم باشد تا در هنگام کار با قطعه چوبی، ناگهان از جای خود تکان نخورد. معمولاً جنس بدنه دستگاه‌های خراطی چدنی بوده و از استحکام خوبی برخوردار می‌باشند.
فک‌متحرک (Tailstock)
فک‌متحرک یا پله همان‌طور که از نامش پیداست، یکی از قسمت‌های متحرک دستگاه خراطی است. این قسمت برخلاف سایر اجزای دستگاه، می‌تواند به سادگی بر روی ریل حرکت کند. طرز حرکت فک‌متحرک، به صورت کشویی بوده و می‌تواند بر روی ریل به سمت جلو یا عقب نیز حرکت کند. تنظیم فک‌متحرک و میزان جابه‌جایی آن بر روی ریل، بستگی به اندازه قطعه کار دارد. برای تنظیم فک‌متحرک از یک اهرم خاص استفاده می‌شود.
روی فک متحرک، قطعه‌ای به نام مرغک (quill) قرار دارد. مرغک در امتداد محور نیش قرار داشته و می‌تواند آزادانه بچرخد. اگر نیش مرغک به درستی در راستای مرکز سه‌نظام قرار نگیرد، در این صورت قطعه‌کار چرخش درستی نخواهد داشت و در اصطلاح می‌گویند قطعه‌کار لنگ می‌چرخد که این امر باعث لرزش و نوسان دستگاه می‌شود.
تکیه‌گاه ابزار (Tool rest)
تکیه‌گاه ابزار وسیله‌ای است که برای تکیه‌دادن مغار مورد استفاده قرار می‌گیرد. این قسمت به مانند فک‌متحرک، قابلیت جابه‌جایی بر روی ریل را داشته و جایگاه آن نیز بین فک‌ثابت و متحرک می‌باشد. تکیه‌گاه ابزار در واقع محل تکیه‌دادن مغار می‌باشد. مغار وسیله‌ای است که با آن قطعه کار را تراش می‌دهند.
تکیه‌گاه ابزار، از دو قسمت اصلی تشکیل می‌شود:
– پایه تکیه‌گاه
– تکیه‌گاه مغار
قسمت پایه را می‌توانید بر روی ریل دستگاه ثابت کنید و البته برای اینکار باید از یک اهرم استفاده کنید. قبل از ثابت کردن پایه بر روی ریل حتما دقت کنید که تکیه‌گاه در محل مناسبی قرار داشته باشد. تکیه‌گاه مغار شکل‌ها و کاربردهای مختلفی دارد و می‌تواند تا 360 درجه بچرخد. انتخاب تکیه‌گاه مغار به نوع و ابعاد قطعه‌کار و عوامل زیاد دیگر بستگی دارد. مغار در هنگام تراش‌دادن چوب، بر روی تکیه‌گاه مغار قرار می‌گیرد و با نزدیک‌شدن به قطعه‌چوب، آن را تراش می‌دهد. تکیه‌گاه در هنگام کار با چوب مانع از پایین رفتن مغار می‌شود و محل قرارگیری آن نیز قابل تنظیم می‌باشد. معمولا از تکیه‌گاه‌های نرم برای کاسه‌تراشی استفاده می‌شود.
لوازم‌جانبی اصلی
لوازم جانبی دستگاه خراطی از موارد ضروری کار با چوب هستند که شامل موارد زیر می‌شود:
– مرغک
– سه‌نظام و چهارنظام
– اسپیندل
– صفحه‌تراش فلزی
مرغک
همان‌طور که اشاره شد، مرغک قطعه متحرکی است که چرخش آن به صورت هرزگرد انجام می‌شود و حتما باید با سه‌نظام و چهارنظام هم‌مرکز و هم‌محور باشد. مرغک زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که قطعه کار طول زیادی داشته باشد. در مواقعی که وزن قطعه زیاد است، می‌توان از مرغک به‌عنوان نگهدارنده کمکی نیز استفاده کرد.
سه‌نظام یا چهارنظام
سه‌نظام و چهارنظام جزو قطعاتی هستند که به شفت دستگاه خراطی متصل می‌شوند. اتصال سه‌نظام و چهارنظام معمولاً به دو حالت زیر انجام می‌شود:
– مدل‌هایی که در آن شفت رزوه شده و سه‌نظام و چهارنظام بر روی رزوه‌ها نصب و ثابت می‌شوند.
– استفاده از صفحه‌تراش فلزی در شفت دستگاه. در این مدل‌ها، صفحه‌فلزی دارای سوراخ‌هایی است که می‌توان سه‌نظام و یا چهارنظام را بر روی آنها پیچ کرد.
اسپیندل (Spindle)
اسپیندل قطعه‌ای از دستگاه خراطی است که به کمک آن می‌توان، روش خاصی از خراطی را ایجاد کرد. این قطعه، زمانی مورد استفاده قرار می‌گیرد که فرد خراط بخواهد وسایلی مانند پایه‌های میز و صندلی، خودکار، شمعدان، … را بسازد. اسپیندل‌ها در‌کل برای خراطی اجسام بلند و باریک استفاده می‌شوند. برای اینکه خراط بتواند اشکالی را بر روی چوب‌های بلند و باریک ایجاد کند، چوب باید دقیقاً بین فک‌ثابت و متحرک قرار بگیرد. در هنگام کار با اسپیندل، می‌توان چوب را با مرغک نیز نگه داشت.
صفحه تراش فلزی
یکی از روش‌های قراردادن چوب در دستگاه خراطی، استفاده از صفحه‌تراش فلزی است که معمولاً در انواع زیر ساخته می‌شود:
– چدن
– فولاد ضدزنگ
– کربن
این صفحه‌ها دارای اندازه‌‌ها و رزوه‌های مختلفی هستند و از پیچ برای متصل کردن آنها به دستگاه خراطی استفاده می‌شود. همان‌طور که در شکل نشان داده شده است، صفحه‌تراش فلزی دارای دو قسمت می‌باشد. قسمت رزوه‌ای و صفحه سوراخ‌دار که به ترتیب به فک‌ثابت و قطعه‌کار متصل می‌شوند.
جمع‌بندی
دستگاه خراطی مناسب برای انجام انواع پروژه‌های چوبی می‌باشد. ما در این مقاله به طور خلاصه بخش‌های مختلف دستگاه خراطی را مورد بررسی قرار دادیم که شامل چهار قسمت اصلی بدنه، فک‌ثابت، فک‌متحرک و تکیه‌گاه ابزار می‌شوند. ما همچنین با انواع لوازم جانبی دستگاه خراطی و نحوه کارکرد آنها آشنا شدیم که شامل صفحه‌تراش فلزی، سه‌نظام و چهارنظام، مرغک و اسپیندل می‌شوند. هر یک از این اجزا وظایف به خصوصی دارند. اگر افراد پیش از استفاده از دستگاه خراطی، به خوبی با اجزا و قسمت‌های مختلف آن آشنا شوند، می‌توانند با این دستگاه تقریبا هر نوع پروژه چوبی را اجرا کنند.
