از گذشته تا به حال دستگاه‌های خراطی نقش مهمی در ساخت انواع وسایل چوبی، اسباب‌بازی، قاشق، کاسه و… داشته‌اند که دستگاه خراطی کمانی نیز یکی از این دستگاه های خراطی مهم در طول تاریخ بوده است. در حال حاضر برای ساخت وسایل چوبی از دستگاه‌های صنعتی استفاده می‌شود که محرک آن‌ها یک موتور است اما پیش از ساخت موتور، نیروی محرکه دستگاه‌های خراطی، به صورت دستی به آن‌ها داده می‌شد.
دستگاه خراطی کمانی یکی از دستگاه‌های خراطی بسیار قدیمی است که دارای طرح‌ها، اندازه‌ها و انواع مختلفی بوده است. این دستگاه‌ها نسبت به دستگاه‌های خراطی تسمه‌ای، پیشرفته‌تر بودند زیرا برای ساخت وسایل چوبی دیگر نیازی به نفر دوم نبود. در این دستگاه‌های خراطی، نیروی محرکه توسط کمان تامین می‌شد. معمولاً از این نوع دستگاه خراطی برای ساخت ابزارها و وسایل کوچک استفاده می‌شد.
تاریخچه ساخت دستگاه خراطی کمانی
در گذشته استفاده از دستگاه خراطی کمانی رایج تر بود. اولین تصاویری که از دستگاه خراطی کمانی موجود است، مربوط به سال 1283 میلادی می‌باشد.
در بالا، تصویری از یک خراط ایرانی را مشاهده می‌کنید که مربوط به قرن نوزدهم است که در آن خراط از لبه جعبه به عنوان تکیه‌گاه ابزار استفاده می‌کند. برای این که چرخش قطعه کار راحت‌تر انجام گیرد، هر دو سر شفت دستگاه، از انتهای جعبه دستگاه عبور می‌کرد و با توجه به اندازه قطعه‌کار، در سوراخ‌های تعبیه شده در جعبه، جا به جا می‌شد.
علاوه بر ایران کشورهای هند، مصر، فرانسه، ایتالیا، آلمان و بریتانیا نیز، از این نوع دستگاه‌های خراطی استفاده می‌کردند.
طرز کار دستگاه خراطی کمانی
همان طور که ذکر شد، دستگاه‌های خراطی کمانی تنوع بیشتری نسبت به مدل قدیمی‌تر یعنی دستگاه‌های خراطی تسمه‌ای داشتند. در کل می‌توان گفت که بزرگ‌ترین جنبه مثبت این دستگاه‌ها حذف نفر دوم بود. نخ کمان به دور قطعه کار پیچیده می‌شد و با عقب و جلو کردن کمان، قطعه کار می‌چرخید. دستگاه شامل دو یاتاقان ثابت، یک یاتاقان متحرک و همچنین یک پایه محکم بود که به راحتی جا به جا نمی‌شد.
برای اطمینان از چرخاندن قطعه کار در سرعت‌های مختلف، بین یاتاقان‌های ثابت، یک محور یا شفت قرار داشت. فرد خراط نخ‌های کمان را دور قطعه کار می‌پیچید و با حرکت رفت و برگشتی کمان، محور به طور متناوب به سمت راست و چپ می‌چرخید. از یک سطح افقی تقریباً چسبیده به قطعه کار نیز به عنوان تکیه‌گاه ابزار استفاده می‌شد.
یک دستگاه خراطی کمانی که در سال 2008 به صورت دستی ساخته شده است
در ویدیو زیر طرز کار دستگاه خراطی کمانی نشان داده شده است که در آن خراط برای حفظ تعادل بیشتر، از پای خود استفاده می‌کند:
همان طور که در ویدئوی بالا مشاهده کردید، برخی از خراط‌ها برای استفاده راحت‌تر از این دستگاه‌ها از پاهای خود کمک می‌گرفتند تا بتوانند با هر دو دست خود روی قطعه‌کار، تراش ایجاد کنند. خراط‌ها با استفاده از دستگاه‌هایی پدالی می‌توانستند قطعه‌های بزرگ‌تری را نیز بسازند.
در ویدئوی زیر می‌توانید نمونه‌ای از کار با دستگاه‌های خراطی کمانی را ببینید که در آن خراط از طریق پدال زدن، نیروی محرکه لازم برای شکل دادن قطعه کار را ایجاد می‌کند. در دستگاه های خراطی کمانی، فرد خراط تسلط بیشتری بر روی قطعه کار دارد.
معایب دستگاه‌های خراطی کمانی
با وجود این که این دستگاه‌ها در زمان خود انقلابی جدیدی در صنعت خراطی ایجاد کردند، اما محدودیت‌هایی نیز داشتند. با اینکه خراط می‌توانست به تنهایی روی دستگاه کار کند، اما مجبور بود با یک دست کمان را نگاه دارد و با دست دیگر قطعه کار را تراش بدهد و معمولاً در ساخت وسایل کوچک از این دستگاه‌ها استفاده می‌شد.
در تصویر بالا یک فرد چینی در حال کار با دستگاه خراطی می‌باشد
انواع وسایل ساخته شده با دستگاه خراطی کمانی
با استفاده از دستگاه‌های خراطی کمانی وسایل چوبی مانند، انواع مهره‌های شطرنج و تخته نرد، صفحه شطرنج، تخته‌نرد، انواع اسباب‌بازی‌ها، کاسه‌ها، بوبین‌ها، گوی‌ها، عروسک‌ها، کشتی‌های کوچک، قایق، هواپیما ، … را می‌ساختند.
سخن آخر
دستگاه‌های خراطی کمانی طرز کار بسیار ساده‌ای دارند و می‌توان به راحتی یکی از آن‌ها را نیز در منزل درست کرد. اگر قبل از کار کردن با دستگاه‌های خراطی امروزی، یکی از این دستگاه‌ها را بسازید و با آن تمرین کنید، در این صورت در کار با دستگاه‌های صنعتی امروزی کمک زیادی به شما خواهد شد. به همین دلیل است که از این دستگاه‌ها تا قبل از ورود ماشین‌های صنعتی به حرفه خراطی، استفاده می‌شد. اندازه این دستگاه‌ها و چوبی که از آن ساخته می‌شود نیز بسیار متفاوت است.
